bVision

Han Vogel verraste me met het volgende artikel, vergezeld door o.a. de bijgaande foto’s van het artikel en de opmerking dat hij de recente foto’s op Google had gevonden. De foto’s bij het artikel van destijds zijn overigens o.a. ook van Han en een collega van hem. Het gebruik van houten trafostations was mij volledig onbekend en ik was dan ook aangenaam verrast deze in mijn mail te vinden. Het artikel stond in Penmerk, het bedrijfsblad voor het Provinciaal Electriciteitsbedrijf Noord-Holland en wel de editie juni/juli 1985. En inmiddels zijn we weer dertig jaar verder en er staan er nog steeds enkelen. o.a. dit trafostation als onderdeel van de tuin aan de Grasweg 3 in Anna Paulowna. Als je niet beter weet is het een tuinhuisje…
De foto’s bij dit bericht zijn afkomstig van Han Vogel of afkomstig van Google streetview:
http://www.hanvogel.nl/
http://fotohanvogel.blogspot.nl

Het artikel uit juni/juli 1985
In zijn bijna 70 jarige bestaan heeft het PEN duizenden transformatorstations laten neerzetten. Er zijn architectonische juweeltjes bij, waarvan het niet verwonderlijk is dat ze op een soort monumentenlijst staan. Een hoofdstuk apart zijn de ongeveer 100 houten stations die tussen 1937 en 1943 werden gebouwd. Goedkope, maar best aardig uitziende dingseltjes die tijdelijk voor de stroomdistributie werden gebruikt. Maar we weten allemaal hoe rekbaar ’tijdelijk’ kan zijn bij het PEN: een twintigtal wordt nog steeds gebruikt.Waarom er hout voor de stations werden gebruikt is niet meer te achterhalen (is er een gepensioneerde die het zich herinnert? We horen het graag!). De meest voor de hand liggende reden is zuinigheid. Hout was is die jaren veel goedkoper dan beton of baksteen. Bovendien konden de gebouwtjes op voorraad worden gemaakt. Alle onderdelen werden in timmerwerkplaatsen gefabriceerd en opgeslagen.
Wanneer er er een station moest worden gebouwd, konden de onderdelen op de plaats van bestemming worden samengevoegd. Het laatste station van de serie werd overigens lang na de oorlog neergezet: namelijk in 1947. En het allerlaatste werd in februari 1953 geschonken aan de provincie Zeeland in het kader van de hulpverlening bij de watersnoodramp.

In de loop van de jaren is een flink deel van de stations inderdaad door betonnen of bakstenen exemplaren vervangen. Maar anderen zijn nog steeds in gebruik. In de hele provincie staan er nog 24: acht in het district Noorderkwartier, zes in Amstelland, drie in de districten West-Friesland, Midden Noord-Holland en Zaanstreek, en een in de Amsterdamse waterleidingduinen. Maar voor die volhouders nadert nu ook het einde. De firma Hes en Zonen, die in de jaren ’37 tot ’43 ruim tachtig stations bouwde heeft er vorige maand weer een gesloopt. En hoe zuinig de districtsbouwkundigen er ook op zijn (net als de districtsmensen trouwens, want dankzij een van hen haalde deze stations Penmerk) ook de andere station zullen dat lot ondergaan. Komende zomer verdwijnen er ook twee in Heerhugowaard en Schoorl. Het rottingsproces in het hout is niet lang meer tegen te houden. Dat betekend dat de stations over een jaar of vijf nostalgie zijn. Voor de geschiedschrijving maakten we de bijgaande fotoserie.

Gelukkig weten we inmiddels dat er nog enkelen het hebben overleefd en gerenoveerd zijn. Het zou toch zonde zijn als er geen meer over zou zijn.

Jeanne, van Sjannesblog, heeft de smaak te pakken en stuurde enkele foto’s van een trafohuisje op grote hoogte in Marken, tenminste zo ziet het uit. Het is ontworpen door Johannes Bernardus van Loghem. Tussen 1914 en 1919 bouwde hij ca 80 transformatorhuisjes in Noord-Holland, voor de Kennemer Electriciteits Maatschappij (K.E.M.). Waaronder ook deze toren in Marken. In die tijd waren er nog niet zoveel ondergrondse leidingen en werden de meeste woningen van stroom voorzien door kabels over houten masten. Vlak na de de oorlog zijn veel van deze torens afgebroken omdat men de stroomkabels onder de grond ging leggen.

Dit transformatorhuisje aan de Buurterstraat 18 heeft wat tegenstrijdigheden. Ik kon het niet vinden in de documentatie over de 80 gebouwde huisjes van van Loghem (Marken staat daar niet bij). Bij dit huisje staat de transformator op de eerste verdieping. terwijl de haan en de hond op ooghoogte staan, en op de foto’s zijn deze helaas niet goed zichtbaar, maar ze staan op weerszijden van een hoek van het gebouw, op de foto hieronder staat de hond als klein vierkantje aan de rechterkant. Duidelijk is ook dat de ingang boven is en niet op de begane grond. Bij gelijkwaardige huisjes van van Loghem is de ruimte eronder geheel leeg en zonder deuren. Maar goed, wellicht dat een van mijn lezers er meer over kan zeggen. Overigens staat de trafo op de eerste verdieping in verband met een mogelijke overstroming, dat kwam in die tijd nogal eens vaker voor.

Meer waarschijnlijk is dat dit transformator huis later is aangepast en voorzien van een opslagruimte. Een ding is echter zeker, het is een heel mooi gelegen trafohuisje en je kunt het op je gemak voorzien van een kop koffie en een hapje, bekijken vanaf het terras van cafetaria “De verdwaalde wereld”.

Wat ook zeker is is dat het een van de weinige panden in het toeristische Marken is wat niet de status heeft van Rijksmonument. Wat zeker gezien de architectonische waarde, en de weinige torens die er nog over zijn, een punt van aandacht zou moeten zijn. En last but not least, is Marken onderdeel van de gemeente Waterland…(u kunt wat meer info zien op het artikel wat Jeanne hier zelf over heeft gemaakt)

Het trafo huisje van deze week kunt u aantreffen in het dorpje Hobrede. Het huisje is op de foto gezet door Jeanne, van Sjannesblog. Het huisje is oorspronkelijk gebouwd in 1948 en is destijds gebouwd door het Provinciaal Electriciteitsbedrijf van Noord-Holland (P.E.N.). Later is het overgaan naar Nuon en nu wordt het beheerd door Liander. Het staat een beetje plomp naast een schitterende boerderij en wat nieuwere woningen. Bij wijzigingen aan dit huisje zijn er in 2009 grondboringen gedaan. Men had het vermoeden dat op het perceel mogelijk sporen van landbouw te vinden zouden zijn, zoals ploegsporen, afvalkuilen, waterputten, slootvullingen, gebruiksvoorwerpen en gereedschappen uit de middeleeuwen. Gezien de plaats zou dat kunnen, maar dan had men dat bij de bouw ook wel gevonden. (RAAP Archeologisch Adviesbureau heeft in augustus 2009 een bureauonderzoek uitgevoerd in verband met de voorgenomen sloop- en bouwwerkzaamheden aan de Hobrede 34 in de gemeente Zeevang). Maar het huisje staat nog… en ik mocht helaas het boorrapport niet downloaden.

Hobrede maakte deel uit van de heerlijkheid Oosthuizen, waartoe naast het dorp Oosthuizen ook Zuid-Schardam, Etersheim, Hobrede en het Verloren Einde van Kwadijk behoorden. Later werd dit de gemeente oosthuizen tot het in 1970 opging in de gemeente Zeevang. Hobrede ligt ten noorden van Purmerend, richting Oosthuizen.

De gemeente Zeevang, waarvan Hobrede nu deel uitmaakt, maakt deel uit van de plusregio Stadsregio Amsterdam en de Metropoolregio Amsterdam. De streek wordt ook wel onder de regio Waterland gerekend, al behoort het er van oorsprong niet bij.

Het trafohuisje van deze week komt van Jeanne, van Sjannesblog.Het staat in de kom van Zuiderwoude aan de Dorpstraat 48a. Zuiderwoude maakt deel uit van de gemeente Waterland. Het bestaat uit eigenlijk maar een straat waar wat boerderijen huizen en een kerk staan. Het is erg klein, maar aan de andere kant is bestaat het dorp al sinds ca 1100. De bewoners ervan ontgonnen de veengebieden die er omheen lagen. Later is het dorp, samen met Uitdam opgenomen in de gemeente Broek en Waterland (1830) en sinds 1991 in de gemeente Waterland. Het ligt in de streek net boven Amsterdam.

Het landelijk gedeelte van Waterland is zo uniek in Nederland, dat dit door het Rijk is aangewezen als een van de Nationale Landschappen. Dit vanwege de bijzondere cultuur-historische, natuurlijke en landschappelijke kwaliteiten. Waterland bestaat grotendeels uit veenweidegebied. Voor fietsers, wandelaars, zwemmers, skeelers of andere buitenactiviteiten is Waterland daarom uitermate geschikt. Maar liefst 50 procent van de gemeente waterland bestaat uit, juist, water.

De ganzen trekken
hoor
hun roepen gaat verloren
in de geluiden van de maan
(W. Hussem)

Dit gedicht maakt deel uit van een hele serie gedichten die als muurschilderingen in Waterland te zien zijn. Ze zijn gerealiseerd door Areopagus, centrum voor kerk, cultuur en samenleving. Een aantal ervan staat op hun website afgebeeld. Dit gedicht van Willem Hussem (schilder, beeldhouwer en dichter) is een van deze muurschilderingen.